نویسنده: رامین ولیزاده میدانی

دیدبان: کردستان عراق یک منطقه‌ خودمختار در بخش شمالی کشور عراق است. کردستان عراق از شرق با ایران از شمال با ترکیه  و از غرب با سوریه هم‌مرز است. مرکز آن اربیل است. واحد پول رایج در منطقه کردستان عراق، دینار عراق  است و زبان‌های رسمی در این منطقه زبان کردی  و زبان عربی است. رئیس اقلیم کردستان عراقمسعود بارزانی  است. از سال ۲۰۱۴ و درخواست برگزاری همه‌پرسی در این اقلیم، احتمال استقلال آن بیش از پیش شده است. در این نوشتار ابتدا به توضیح تاریخچه و معرفی این اقلیم خواهیم پرداخت، سپس احتمال استقلال آن را بررسی خواهیم کرد. در نهایت نیز واکنش‌های صورت‌گرفته به استقلال کردستان عراق بیان خواهد شد.

1. تاریخچه و معرفی

امپراتوری عثمانی سال‌ها چون ابرنیرویی بر گوشه‌ای از جهان در برگیرنده‌ سرزمین‌های عربی، آسیای صغیر و بالکان، فرمان راند تا اینکه با پایان جنگ جهانی اول  و نابودی امپراتوری عثمانی متصرفات آن کردستان عثمانی، سرزمین‌های عربی، آسیای صغیر و بالکان کم‌کم مستقل گردیدند. قرن‌ها حکومت سلسله‌اردلان  براین مناطق حکومت می‌کردند. کردستان عثمانی، در نقشهی جغرافیای امروزی در سه کشور ترکیه، عراق، و سوریه  قرار می‌گیرد. سه کشور ترکیه، عراق و سوریه  پس از جنگ جهانی اول  و فروپاشی عثمانی با توافق انگلستان، درسال ۱۹۲۳ تاسیس شدند. اقلیم کردستان در سال ۱۹۷۰ و در پی پیمانی میان حکومت وقت عراق و رهبران کرد عراق تشکیل شد. (1)

جمعیت

در منطقه کردستان عراق علاوه بر کردها، اقلیت‌های آشوری، ترکمن، عرب، کلدانی، ارمنی و غیره نیز زندگی می‌کنند. سرشماری رسمی از تعداد جمعیت این منطقه در دست نیست اما آخرین برآوردهای حکومت محلی جمعیت این منطقه را حدود شش میلیون و ۲۰۰ هزار نفر تخمین می‌زند.

اقتصاد مبتنی بر درآمدهای نفتی

اقتصاد کردستان عراق مبتنی بر درآمدهای نفتی است، از محل درآمدهای نفتی ساخت و ساز زیادی در شهرهای کردستان عراق صورت گرفته‌است. این منطقه منابع زیرزمینی گاز و فلزات نیز دارد. سیاست‌های صلح جویانه و قدرت سازگاری این حکومت با نظام بین‌الملل دستاوردهای مثبتی در زمینه‌های اقتصادی برای این منطقه داشته‌ است. برپایه آمار سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۱)، حجم مناسبات تجاری میان کردستان عراق و ترکیه بیش از ۸ میلیارد دلار در سال و مبادلات اقتصادی با ایران حدود ۵ میلیارد دلار بود. در آن سال نرخ بیکاری در کردستان عراق نیز در حدود ۴ درصد گزارش شده‌است.

چیرگی بر سه استان اربیل، سلیمانیه، دهوک و قسمت‌هایی از استان‌های نینوا و دیاله

تقسیمات استانی

کردستان عراق میان شش استان تقسیم شده‌است که از این میان حکومت اقلیم کردستان بر سه استان اربیل، سلیمانیه، دهوک و قسمت‌هایی از استان‌های نینوا و دیاله چیرگی دارد. همچنین حکومت کردستان درخواست پیوستن استان کرکوک و بخش‌های بزرگ‌تری از استان‌های دیاله و نینوا و صلاح‌الدین  را کرده‌است.

پیشمرگ‌ها نیروهای مسلح کردی

نیروهای نظامی

بیشتر نیروهای مسلح حکومت اقلیم کردستان را پیشمرگ‌ها  تشکیل می‌دهند. پیشمرگ‌ها نیروهای مسلح کردی هستند که بر اساس سنت از جانب کردها به این نام نامیده شده‌اند. نیروهای پیشمرگ کردستان عراق در فرایند سرنگونی رژیم بعث از جانب نیروهای هم‌پیمانان در سال ۲۰۰۳ در قسمت شمالی عراق نقش عمده‌ای داشتند.

2. احتمال استقلال کردستان

تحولات جدید عراق پس از تسخیر بخش هایی از این کشور توسط داعش و سپس مواضع اخیر "مسعود بارزانی" مبنی بر لزوم تصمیم گیری تاریخی کردها برای تعیین سرنوشت و اقدامات پارلمان کردستان عراق برای تصویب مصوبهای در این خصوص، مباحث مربوط به استقلال کردستان و تجزیه عراق را به یکی از مهمترین سوژه های روز مراکز مختلف تحلیلی و رسانه ها تبدیل کرده است.

مسعود بارزانی: اگر از من حمایت صورت گیرد، به زودی اعلام استقلال خواهم کرد

اظهارات مسعود بارزانی

پس از آنکه ارتش عراق اواسط ماه ژوئن سال ۲۰۱۴ به دنبال حملات گسترده داعش از شهر کرکوک خارج شد، نیروهای پیشمرگه حکومت اقلیم کردستان عراق کنترل این شهر نفت‌خیز را به دست گرفتند. بارزانی تاکید کرد: "پیشمرگه ‌های کرد از مناطقی که اکنون تحت کنترل آنهاست خارج نخواهند شد". پیشتر بارزانی با ادعای این مساله که کرکوک جزو منطقه کردستان عراق است گفته بود که "اقلیم کردستان عراق مجبور نیست بهای سیاست‌های اشتباه بغداد را بپردازد".

مسعود بارزانی رهبر منطقه کردستان عراق قویاً اشاره کرده است که برای کسب استقلال رسمی  از باقیعراق  تلاش خواهد کرد. او در مصاحبه‌ای گفت: "معلوم است که عراق دارد از هم می‌پاشد، وقت آن است که مردم کردستان آینده خود را تعیین کنند و تصمیم مردم هرچه باشد آن را اجرا خواهیم کرد".

به تازگی رئیس اقلیم کردستان در مرکز شورای آتلانتیک اعلام کرده است: "کردستان مستقل در راه است"  مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق طی سخنانی در آمریکا عنوان کرده است: "اگر از من حمایت صورت گیرد، به زودی اعلام استقلال خواهم کرد." (2)

نچیروان ادریس بارزانی: ممکن است همه عراق نتواند به صورت یک کشور باقی بماند.

اظهارات نچیروان ادریس بارزانی

نچیروان ادریس بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم خودمختار کردستان عراق هم گفته است که ممکن است همه عراق نتواند در آینده به صورت یک کشور باقی بماند همچنین بازگشت به شرایط پیش از پیروزی‌های داعش بسیار دشوار خواهد بود. در ۱۲ تیر ۱۳۹۳ مسعود بارزانی، از پارلمان  این اقلیم خواست برای برگزاریهمه‌ پرسی  درباره استقلال کردستان از عراق تاریخ تعیین کند. (3)

جان کری:  یک عراق متحد قوی ‌تر خواهد بود

3. واکنش‌ها

ایالات متحده آمریکا

جان کری، وزیر خارجه ایالات متحده آمریکا گفت که کردستان را یک ناحیه مجزا نمی‌داند و تاکید کرد که ایالات متحده آمریکا  معتقد است "یک عراق متحد قوی‌تر خواهد بود." همچنین بخش بزرگی از جامعه جهانی، به ویژه ترکیه  و دیگر کشورهای غربی مخالف تجزیه عراق هستند.

بنیامین نتانیاهو: کردها ارزش استقلال را دارند

رژیم صهیونیستی

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، از استقلال کردهای عراق در جهت ایجاد امکان همکاری‌های گسترده‌تر با "نیروهای میانه ‌رو در منطقه" حمایت کرد. نتانیاهو کردها را "ملت مبارزی" خواند که "تعهدات سیاسی خود را اثبات کرده‌اند و ارزش استقلال را دارند." اسرائیل از دهه 1960 روابط تجاری، اطلاعاتی و نظامی محتاطانه‌ای با کردها برای توازن قوای خود با کشورهای عرب منطقه برقرار کرده است. (4)

صالح مسلم: جدایی کردها از عراق مورد تأیید ما نیست

رهبر کردهای سوریه

صالح مسلم رهبر کردهای سوریه  وحزب دمکراتیک کردستان سوریه  گفت: جدایی کردها از عراق مورد تأیید ما نیست، در شرایط فعلی جدایی منطقه کردستان عراق از کل عراق به نفع کردها نخواهد بود. تجزیه کشورها و رودررو قرار دادن ملیت‌ها با یکدیگر عملی صحیح نیست. وی با ادعای اینکه الگوی دولت ملی در قرن 21 کارآرایی ندارد، افزود: الگوی دولت ملی، قومیت‌های مختلف را رو در روی یکدیگر قرار می‌دهد و کسی این مدل را در قرن حاضر قبول ندارد. او گفت: ما از جدایی از سوریه دفاع نمی‌کنیم، کردها و سوری‌ها درصدد ساختن یک سوریه مبتنی بر حقوق بشر  با همیاری یکدیگر هستند.

رجب طیب اردوغان: استقلال اقلیم کردستان عراق به ترکیه ربطی ندارد

ترکیه و احزاب کرد

احزاب کرد در استانبول برای اعلام حمایت خود از مسعود بارزانی یکشنبه 24 می 2015، گردهمایی بزرگی ترتیب دادند. بعد از آنکه مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق طی سخنانی در آمریکا عنوان کرد «اگر از من حمایت صورت گیرد، بهزودی اعلام استقلال خواهم کرد» و به دنبال آنکه رئیس جمهور ترکیه اعلام کرد در این حوزه دخالت نمی‌کند و این سخنان به امنیت ملی ترکیه خدشهای وارد نمیکند، برخی جریانهای سیاسی کرد ترکیه حمایت خود از رئیس اقلیم کردستان عراق را عنوان کردهاند. در همین راستا این احزاب کرد در استانبول برای اعلام حمایت خود از مسعود بارزانی یکشنبه 24 می 2015، گردهمایی بزرگی ترتیب دادند. این مراسم با حضور کردهای استانبول در پارک "فاتح ساراچ خانه" این شهر برگزار شد.

"عبدالحاکیم قون آیدین" از فعالان سیاسی کرد ترکیه و مسئول گردهمایی "حمایت از استقلال اقلیم کردستان" اعلام کرده است: پیامی که مسعود بارزانی در سفر به ایالات متحده آمریکا صادر کرده است از لحاظ موقعیت زمانی و سیاسی در بهترین شرایط صادر شده است. دیگر در شمال عراق زمان آن فرا رسیده است که اعلام استقلال صورت گرفته و دولتی مستقل به وجود آید.

قون آیدین خاطرنشان کرده است: ما به عنوان کردهایی که در استانبول زندگی میکنیم، باور داریم زمان استقلال اقلیم کردستان عراق فرا رسیده است و دیپلماسی که مسعود بارزانی اتخاذ کرده را قبول داریم و از آن حمایت می کنیم. تمام کردهای استانبول از مسعود بارزانی حمایت خواهند کرد.

تقدیر کمال کرکوکی از موضع اردوغان در ارتباط با استقلال اقلیم کردستان

عضو دفتر سیاسی حزب دموکرات کردستان (پارتی) هم ضمن تأکید بر اینکه‌ تشکیل دولت مستقل حق مسلم کردها است؛ از مواضع رئیس جمهور ترکیه‌ که‌ اعلام کرد تأسیس دولت کُردی در داخل عراق ربطی به‌ ترکیه‌ ندارد، تقدیر کرد.

کمال کرکوکی عضو دفتر سیاسی پارتی اعلام کرد که‌ در حال حاضر اقلیم کردستان عراق از لحاظ سیاسی، نظامی، اقتصادی و دیپلماتیک، حضور و تأثیرگذاری خود را اثبات کرده‌ است و تأسیس دولت کُردی نیز حق مسلم کُردها است.

رئیس پیشین پارلمان اقلیم کردستان با اشاره‌ به‌ گفته‌های رجب طیب اردوغان رئیسجمهوری ترکیه‌ که‌ اعلام کرده‌ بود در صورتی که‌ اقلیم کردستان دولتی مستقل را تأسیس کند، این مسئله‌ ارتباطی با ترکیه‌ نداشته‌ و کشورش چنین امری را مربوط به‌ امور داخلی عراق میداند و مخالفتی با آن نخواهد داشت، موضع وی را بسیار خوب توصیف کرد.

کرکوکی ضمن تقدیر از این موضع اردوغان در رابطه‌ با تأسیس دولت کردی گفت که‌ اقلیم کردستان دارای روابط بسیار خوبی با همسایگان خود به‌ ویژه‌ ترکیه‌ است و اظهار امیدواری کرد که‌ این روابط به‌ همین منوال تداوم داشته‌ و توسعه‌ یابد.

لازم به‌ ذکر است که‌ اردوغان طی مصاحبه‌ای در پاسخ به‌ سوالی در خصوص اظهارات مسعود بارزانی در رابطه‌ با استقلال اقلیم کردستان گفته است که‌ اظهارات مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق در خصوص استقلال کردها را باید به عنوان مسئله درجه اول داخلی کشور عراق مورد بررسی قرار داد. اگر کشور عراق مایل است مشکلات خود را در مواجه با اقلیم کردستان در درون خود با اعطای استقلال حل و فصل کند، این مشکل داخلی عراق محسوب میشود و به‌ ترکیه‌ ربطی ندارد. ولی اگر اقدامات داخل عراق و اقلیم کردستان به نحوی باشد که مرزهای ما را تحت تاثیر قرار دهد، در این صورت بخشی از حاکمیت ملی ما محسوب شده و ما در این خصوص به هیچ عنوان اجازه دخالت و تاثیر آن در کشورمان را نخواهیم داد. (5)

ایران جلوی تحقق "رویاهای نتانیاهو" را خواهد گرفت

جمهوری اسلامی ایران

جمهوری اسلامی ایران تأکید کرده است که این کشور هرگز اجازه تجزیه عراق را نمی‌دهد و این موضوع را "به صراحت" به دولت اقلیم کردستان اعلام کرده است. وزارت خارجه کشورمان اعلام کرده است: ایران جلوی تحقق "رویاهای نتانیاهو" را خواهد گرفت. کشورمان با "دوستانه" توصیف کردن روابط ایران و رهبران کردستان عراق، این رهبران را به "خویشتن‌داری" فراخوانده است و تأکید آنان بر برگزاری همه پرسی را "شتابزده" میداند.

عبدالفتاح السیسی: رفراندوم جدایی از عراق باعث شروع فروپاشی "فاجعه آمیز" عراق است

مصر

عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهور مصر گفته است: همه پرسی که هم اکنون کردها به منظور جدایی از عراق، خواهان برگزاری آن هستند در واقع سرآغاز فاجعه‌ای برای عراق خواهد بود که از دولت کردستان شروع و بعد از آن به مناطق کردنشین سوریه  و دیگر مناطق اردن  که در آن زندگی می‌کنند، کشیده می‌شود. چنین رفراندومی باعث شروع فروپاشی "فاجعه آمیز" عراق و تبدیل آن به کشورهای کوچک می‌شود که اکنون با حمله داعش شروع شده است.

نتیجه‌گیری

به دنبال سفر مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان عراق به آمریکا، زمزمه‌های استقلال اقلیم کردستان عراق به گوش می رسد. دیدبان معتقد است حوادثی که در منطقه خاورمیانه و به‌ویژه اقلیم کردستان عراق روی می دهد، حکایت از پروژه‌های آمریکایی در این منطقه حساس دارد که با همراهی حکومت‌های شیفته‌ غرب صورت می‌پذیرد. حوادثی که به‌دنبال تفرقه‌افکنی بین مسلمانان است و با قدرت هرچه تمام به کار خود ادامه می دهد. حال وقت آن رسیده است که از خود بپرسیم : "در کدام مرحله بازی خاورمیانه جدید به سر می بریم؟ آیا بازی تمام شده است؟ واکنش ما به این بازی چیست؟"

منابع:

 http://mansor46.persianblog.ir/page/16 (1)

(2) http://www.farnews.ir/fa/126169

(3) http://www.entekhab.ir/fa/news/170295

(4) http://www.hoghoughbashar.ir/post/i9pf6d4u7x509zu5

(5) http://kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=84517